بتابلاکرها چیست؟
بتا بلاکرها (Beta blockers) یا مهارکننده گیرنده آدرنرژیک بتا به گروهی از داروها گفته میشود که نقش آنتاگونیست رقابتی را برای اتصال به گیرندههای آدرنرژیک ایفا میکنند. در سیستم سمپاتیک واسطههایی مانند اپینفرین اثراتشان را به وسیله دو نوع گیرنده در سطح سلولها (به نام گیرنده بتا و آلفا) اعمال می کنند.
در واقع بتابلاکرها با فعالیت مستقیم روی قلب، باعث کاهش فشار خون و در نتیجه باعث کاهش ضربان قلب و قدرت پمپاژ قلبی توسط کاهش حجم خون می شوند.می توان گفت که این داروها کاربرد گستردهای در درمان فشارخون، آنژین قلبی، نارسایی قلب و همچنین آریتمیها دارند. داروهایی از قبیل آتنولول، پروپرانولول، و متوپرولول در کنترل علائم مبتلایان به AF، تاکی کاردیهای دهلیزی و آریتمیهای [خوشخیم] بطنی کاربرد دارند.
بنابراین تجویز این داروها و تنظیم میزان مصرف شده مخصوصاً در صورت مصرف همزمان داروهای دیگر باید به دقت تحت نظر پزشک متخصص قلب باشد.سوتالول نیز در این گروه قرار دارد. ولی با توجه به خواص ضد آریتمی آن، بیشتر در درمان ریتم AF و گاهی آریتمیهای بطنی کاربرد ویژهای دارد.
عارضه مشترک تمام داروهای فوق تشدید برادیکاردی در مبتلایان به گره سینوسی بیمار و همچنین بلوک قلبی میباشد. عارضه دیگر این گروه دارویی تشدید آسم و نارسایی تنفسی در مبتلایان به بیماری انسدادی ریوی میباشد.
داروی سوتالول میتواند منجر به ایجاد آریتمیهای جدید شود که گاهی بسیار خطرناک است. بنابراین باید به دقت و تحت نظر پزشک متخصص قلب تجویز شود.
بتابلاکرها چیست؟
انواع گیرنده بتا
در سیستم سمپاتیک سه نوع گیرنده بتا یعنی بتا یک، بتا دو و بتا سه وجود دارد.
- گیرندههای بتا یک (β1) به صورت عمده در قلب و کلیه قرار دارند.
- گیرندههای بتا دو (β2) اغلب در ریه، دستگاه گوارش، کبد، رحم، عضلات صاف جدار عروق و عضلات اسکلتی وجود دارند.
- گیرنده بتا سه (β3) در سلولهای چربی مشاهده میشود.
بتا بلاکرها اغلب بلوککننده غیر اختصاصی و باهدف اثر بر گیرنده بتا یک بوده که در قلب و عروق قرار دارد. لذا با مهار کردن بتا یک، سبب کاهش تعداد ضربان قلب و کاهش فشارخون میشوند.
البته بتا بلاکرهای غیر اختصاصی مانند پروپرانولول با مسدود کردن همزمان گیرندههای بتا دو که در برونشها قرار دارند، میتوانند باعث تنگی نفس به خصوص در بیماران آسمی شوند.
لذا در مواردی که بیمار دارای تنگی نفس است، باید از بتا بلاکرهایی که به طور اختصاصی عمل می کنند استفاده کرد. مثلاً داروی بیزاپرولول، یک مهار کننده بتا یک میباشد و بنابراین با مسدود کردن گیرندههای بتا یک در قلب، عمل نموده و گیرندههای بتا دو که در برونشها قرار دارند را مورد تأثیر قرار نمیدهد.
عوارض جانبی بتابلاکرها
بتابلاکرها چه عوارضی دارد؟
گرچه اغلب افرادی که از بتابلاکرها استفاده میکنند، دچار عارضه جانبی نمیشوند، اما این عوارض جانبی ممکن است در برخی از افراد رخ دهد.
عوارض جانبی این داروها معمولا به مکانیزم عمل کنندگی آنها یعنی مسدود ساختن تاثیرات آدرنالین مربوط میشود. برخی از این عوارض عبارتند از:
- تشدید علائم مربوط به آسم
- تشدید علائم مربوط به بیماری شریانهای محیطی
- افت قند خون در افراد مبتلا به دیابت
- افسردگی
- سرگیجه و خستگی
- سرد شدن دستان یا پاها
- سردرد
- یبوست یا اسهال
- اختلال عملکرد جنسی
- کابوس یا مشکلات خواب
- حالت تهوع
نکته: زنان باردار در حد امکان باید از خوردن این داروها اجتناب کنند، زیرا میتواند باعث کاهش ضربانات قلب، کاهش فشارخون و کاهش سطح قند خون در جنین شود.
چنانچه به طور تصادفی، دوز زیادی از این داروها را مصرف کردید، احتمالا علائم زیر را تجربه خواهید نمود:
- دشواری تنفس
- گیجی
- تغییرات بینایی
- سرگیجه
- ضربانات قلبی نامنظم
در حالت معمول عوارض ناشی از بتا بلاکرها میتواند با انتخاب درست نوع دارو و مقدار دوز آن مدیریت شود.
در چه مواردى استفاده از بتابلاکرها ممنوعيت مطلق دارد؟
ممنوعیت استفاده از بتابلاکرها
طبق كتاب برانوالد (رفرنس تخصصى قلب) استفاده از داروهاى بتا بلاكر در 6 جا ممنوعيت مطلق دارد! يعنى به هيچ وجه حق نداريم در اين شرايط به بیمار بتابلاكر دهيم:
1. ضربان قلب كمتر از 50 تا در دقيقه
2. فشار سيستوليک كمتر از 90 ميلى متر جيوه
3. بیمار با نارسايى قلبى شديد كه درحال دريافت داروى ديورتيك وريدى (لازيكس) يا داروى اينوتروپ وريدى (دوپامين) مي باشد
4. بيمارى كه دچار شوک كارديوژنيك شده باشد
5. بيمار آسم كه نيازمند دريافت اسپرى استنشاقى است
6. بلوك گره AV درجه 2 يا 3
حتما بخوانید: پاتوژن چیست؟ | انواع پاتوژن ها
نمونه های دارویی بتابلاکرها
برخی از بتا بلاکرها عمدتا قلب را تحت تاثیر قرار می دهند، در حالی که برخی دیگر از این دسته دارویی بر روی هر دو قلب و عروق خونی اثر می گذارند. انتخاب نوع مناسب دارو به وضعیت سلامتی و بیماری شما بستگی دارد.
نمونه هایی از بتا بلاکرهای خوراکی شامل موارد زیر می باشد:
- آسبوتولول
- آتنولول
- بیزوپرولول
- متوپرولول
- نادولول
- نبیولول
- پروپرانولول
موارد استفاده از بتابلاکرها
موارد مصرف بتابلاکرها
درباره موارد استفاده از بتا بلاکرها باید گفت که این داروها برای پیشگیری، درمان یا بهبود علائم شرایط متعددی به کار می روند. از جمله:
- فشار خون بالا
- ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
- نارسایی قلبی
- درد قفسه سینه (آنژین)
- حملات قلبی
- میگرن
- انواع خاصی از لرزش ها
بتا بلاکرها در موارد کمتری برای درمان شرایط زیر تجویز می شوند:
- بیش فعالی غده تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
- اضطراب
- گلوکوم (به صورت قطره چشمی)
بتا بلاکرها معمولا تا زمانی که داروهای دیگر مانند دیورتیک ها به طور موثر عمل نمی کنند، برای درمان فشار خون تجویز نمی شوند. پزشک ممکن است بتا بلاکرها را به عنوان یکی از داروهای رژیم درمانی فشار خون بالا که شامل مهار کننده های آنزیم تبدیل آنژیوتانسین، دیورتیک ها یا مهار کننده های کانال کلسیمی ممی باشد، تجویز نماید.
بتا بلاکرها اثر گذاری چندانی بر روی افرادی با نژاد آفریقایی و افراد مسن ندارد. خصوصا اگر به تنهایی و بدون سایر داروهای فشار خون مصرف شود. بتا بلاکرها انواع مختلفی دارند که هر یک با توجه به مشخصات خود برای شرایط مختلف تجویز می شوند.
چگونگی مصرف بتابلاکرها
بدیهی است که انواع مختلفی از این خانواده دارویی امروزه در دسترس است، که برخی از آنها بدون نسخه پزشک هم قابل تهیه میباشند. اما نکتهای که وجود دارد این است که هر یک از این داروها دستورالعملهای مخصوص به خود را دارا میباشند.
ولی معمولا این داروها برای کم کردن عوارض جانبی گوارشی باید همراه با غذا مصرف شوند. همچنین سبب میشود که جذب سریعتری نیز داشته باشند.