ژاویز
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال طولانی مدت معدی-روده ای است. این شرایط سبب ایجاد دردهای شکمی، نفخ، مخاط در مدفوع، عادت های نامنظم دفع و اسهال و یبوست متناوب می شود. برخی افراد نیز علائم شدید مانند کاهش وزن و خونریزی از مقعد را تجربه می کنند.
گرچه این بیماری جزو شرایط مزمن و طولانی مدت در نظر گرفته می شود، اما علائم آن در طول سال ها تغییر پیدا می کند. علی رغم ناراحتی های مزمنی که توسط IBS ایجاد می شود، چنین شرایطی برای اکثر بیماران به عوارض جدی منجر نمی گردد.
خوشبختانه بیشتر بیماران با کنترل شرایط می توانند نشانه های موجود را بهبود ببخشند. تنها درصد اندکی از افراد مبتلا به IBS علائم حادی دارند. یکی از گزینه های موجود برای مدیریت این بیماری تغییر رژیم غذایی است.
در این مقاله ما ابتدا شما را با تعریف، علل، علائم و درمان سندروم روده تحریک پذیر آشنا خواهیم کرد و در انتها مواد غذایی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر را معرفی کنیم.
سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر
سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یک اختلال مزمن شایع است که فرد در آن دچار علائمی مانند درد شکمی، ناراحتی، نفخ، یبوست یا اسهال می شود. از آنجایی که افراد مختلف دچار علائم مختلفی می‌شوند، درمان آن دشوار است.
برخی از افراد به عنوان علامت اصلی بیماری دچار یبوست می‌شوند، که این شکل از IBS به نام IBS-C شناخته شده است، در حالی که برخی دیگر به عنوان علامت اصلی، دچار اسهال می‌شوند. این شکل از IBS به نام IBS-D شناخته شده است.
برخی دیگر، هم دچار یبوست و هم دچار اسهال می‌شوند که این شکل از IBS به نام IBS-M شناخته شده است. در حال حاضر هیچ توافقی در زمینه بهترین شکل درمان برای IBS وجود ندارد. این بدان معنی است که ارزیابی اثربخشی و ایمنی درمان‌ها از جمله درمان هومیوپاتی، که برخی از افراد مبتلا به IBS از آن استفاده می‌کنند، مهم است.
علل ایجاد سندرم روده تحریک پذیر
دلیل دقیق IBS شناخته شده نیست. ولی عواملی مانند افزایش یا کاهش انقباضات عضلانی روده ها، اختلال در عملکرد سیستم عصبی دستگاه گوارش و تغییرات در فلور میکروبی دستگاه گوارش (باکتری های مفید رود بزرگ) ممکن است در ایجاد علائم IBS نقش داشته باشند.
انقباضات ماهیچه ای در روده: دیواره های روده ای با لایه های عضلانی که با دستگاه گوارش در ارتباط هستند سبب حرکت و هضم غذا می شود. انقباضاتی که قوی تر و طولانی تر از حد طبیعی می باشند، می توانند سبب ایجاد گاز، التهاب و اسهال شوند. انقباضات روده ای ضعیف می تواند سبب کاهش سرعت غذا و مدفوع سخت و خشک شود.
سیستم عصبی: ناهنجاری های اعصاب در دستگاه گوارش ممکن است موجب بروز ناراحتی بیش از حد طبیعی در سیستم گوارشی شود.
التهاب در روده: برخی از افراد مبتلا به IBS تعداد بیشتری سلول های سیستم ایمنی بدن را در روده خود دارند. این پاسخ سیستم ایمنی همراه با درد و اسهال است.
عفونت شدید: IBS می تواند بعد از یک دوره شدید اسهال (گاستروآنتریت) ایجاد شده توسط باکتری یا ویروس ایجاد شود.
تغییرات در باکتری خوب روده (میکرو فلورا): میکرو فلورا، باکتری خوب است که در روده قرار دارد و نقش کلیدی در سلامت دارد.
علائم سندروم روده تحریک پذیر چیست؟
علائم سندرم روده تحریک پذیر
علائم IBS می توانند بسیار مختلف باشند و برای هرکسی با توجه به قسمت های درگیر در روده، متفاوت است. معمولا بین نقاط مختلف روده همپوشانی وجود دارد. برخی افراد ممکن است تنها با یک قسمت از روده و بعضی نیز با چندین نقطه به مشکل بخورند.
ممکن است علائم دیگری مانند کمردرد، خستگی و مشکل در ادرار نیز وجود داشته باشند که با روده بی ارتباط باشند. شایع ترین علائم در ارتباط با IBS عبارتند از:
تیر کشیدن، گرفتگی یا درد شدید قسمت شکم: این نشانه معمولا در قسمت میانی و پایینی شکم حس می شود و مانند درد چاقو خوردن یا فرو شدن چیزی تیز به معده توصیف می شود. این درد ممکن است بیاید و برود، چند ثانیه بماند و یا ساعت ها دوام بیاورد. کسی که این علائم را تجربه می کند ممکن است دائم در حال حرکت باشد تا خود را آرام کند و از این رو نتواند درست استراحت کند.
نفخ و ورم کردن شکم: این مشکل معمولا وقتی از خواب بیدار می شوید وجود ندارد و با گذشت زمان بدتر می شود و شکم ورم می کند.
یبوست یا اسهال: با اینکه اسهال از علائم شایع این بیماری است، اما برخی افراد دچار یبوست می شوند و تا چند روز روده شان مشکل دارد، زیرا اسپاسم این کار را دشوار می کند.
بیشتر نشانه ها بعد از خوردن غذا بدتر می شوند. عموما دوره های عود 2 الی 4 روز طول می کشند و سپس علائم بهبود پیدا می کند یا کاملا برطرف می شود. علائم مرتبط با IBS از بیماری به بیمار دیگر متغیر است.
تشخیص سندرم روده تحریک پذیر
هیچ تستی برای تشخیص قطعی IBS وجود ندارد. پزشک شما احتمالا با یک تاریخچه کامل پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایشات شروع می شود تا دیگر شرایط را رد کند. پزشک ممکن است بر اساس علائم شما IBS را تشخیص دهد. آنها همچنین ممکن است یکی یا بیشتر از مراحل زیر را برای رد کردن سایر علل احتمالی علائم انجام دهند:
معیارهای رم: این معیارها شامل درد شکمی و درد و ناراحتی مربوط به دفع، دفعات دفع است که به طور متوسط حداقل یک روز در هفته در سه ماهه گذشته یا حداقل دو مورد همراه است.
معیارهای منینگ: این معیارها بر درد ناشی از عبور از مدفوع و داشتن حرکات ناقص روده، مخاط در مدفوع و تغییرات در میزان مدفوع تمرکز دارد.
بررسی رژیم غذایی: یک رژیم غذایی خاص یا گروه های غذایی خاصی ممکن است باعث تشدید علائم و درد شود.
آزمایش مدفوع: نمونه ای از مدفوع مورد آزمایش قرار می گیرد تا عفونت را رد کند.
کولونوسکوپی: معمولا کولونوسکوپی تنها زمانی انجام می شود که پزشک شما مشکوک باشد که علائم شما به علت کولیت، بیماری التهابی روده (بیماری کرون) یا سرطان ایجاد می شود.
اشعه ایکس یا سی تی اسکن: این آزمایشات تصاویری از شکم و لگن شما را فراهم می کند که ممکن است به پزشک اجازه دهد علل دیگر را رد کند.
تست تحمل لاکتوز: لاکتوز آنزیمی است که شما نیاز به هضم شکر موجود در محصولات لبنی دارید. اگر لاکتوز تولید نکنید، ممکن است مشکلی مشابه با IBS ایجاد کنید، از جمله درد شکمی، گاز و اسهال. پزشک شما ممکن است از شما بخواهد که شیر را از رژیم روزانه خود برای چندین هفته حذف کنید.
عواملی موثر در تشدید علائم سندرم روده تحریک پذیر
عوامل موثر در سندرم روده تحریک پذیر
غذا: بسیاری از مبتلایان به این بیماری در می یابند که مصرف برخی از غذاها مانند لبنیات، مشتقات گندم، مرکبات، انواع لوبیا، کلم و نوشیدنی های حاوی کربنات می تواند باعث شروع ناراحتی گوارشی شوند.
افراد مبتلا ممکن است با برخی از این غذاها و یا غذاهایی خارج از این لیست مشکل داشته باشند. چگونگی تاثیر این غذاها بر شروع علائم این افراد ناشناخته است.
استرس: افزایش استرس می تواند باعث شروع یا بدتر شدن علائم در اکثر مبتلایان به IBS شود. به عنوان مثال بسیاری از این افراد ممکن است در هنگام امتحانات، مصاحبه ها و سایر مناسبت ها و مراسم مهم دچار درد گوارشی، نفخ و اسهال شوند. باید توجه داشت که استرس دلیل ایجاد IBS نمی باشد.
هورمون ها: زنان مبتلا به IBS، علائم بیشتری را در هنگام دوره های عادت ماهیانه تجربه می کنند که می تواند نشانگر نقش تغییرات هورمونی در افزایش علائم IBS باشد.
درمان سندرم روده تحریک پذیر
هیچ درمان قطعی برای IBS وجود ندارد. اما می‌توان از برخی درمان‌ها برای تسکین علائم بهره گرفت؛ از جمله تنظیم وضعیت غذایی بیمار، برخی داروها و مداخلات روانپزشکی. در زیر توصیه های برای کاهش علائم این بیماری را آورده ایم.
- خوردن وعده های کوچکتر
- به حداقل رساندن استرس
- اجتناب از غذاهای سرخ شده یا تند
- اجتناب از غذاهایی که باعث علائم شما می شوند
- خوردن غذاهای با فیبر بالا
- نوشیدن زیاد مایعات
- ورزش منظم
- خواب کافی
علاوه بر این، بر اساس علائم شما، پزشک ممکن است داروهایی مانند: مکمل فیبر برای کنترل یبوست، داروهای ضد اسهال.، داروهای ضد افسردگی، دارو های مسکن برای تسکین را برای شما تجویز کند.
پیشگیری از سندرم روده تحریک پذیر
پیدا کردن راه های مقابله با استرس ممکن است به جلوگیری یا کاهش علائم IBS کمک کند. یک مشاور می تواند به شما در یادگیری تغییرات و یا تغییر دادن پاسخ شما به استرس کمک کند. مطالعات نشان داده اند که روان درمانی می تواند کاهش معنی داری و طولانی مدت علائم را فراهم کند
برای برخی از افراد، تغییرات در رژیم غذایی می تواند در جهت کمک به کاهش علائم کمک کننده باشد. از آنجا که علائم IBS در افراد مبتلا به این بیماری متفاوت است، تغییرات غذایی باید بر اساس هر فرد جداگانه تغییر کند.
تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی اغلب برای کاهش علائم IBS کمک کننده است. سعی کنید به آرامی مقدار فیبر در رژیم غذایی خود را در طول یک هفته با مواد غذایی مانند دانه های کامل، میوه ها، سبزیجات و لوبیا افزایش دهید.
مواد غذایی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر
رژیم مناسب سندرم روده تحریک پذیر
درمانی برای سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد، اما علائم آن را می توان از طریق اصلاح رژیم غذایی مدیریت کرد. اولین کاری که باید انجام دهید ثبت غذاهای مصرفی روزانه است.
زیرا این کار در شناسایی مواد غذایی محرک علائم به شما کمک می کند. از طریق مشورت با پزشک خود می توانید به یک رژیم غذایی مناسب دست یابید. در ادامه با برخی گزینه ها که می توانید مد نظر قرار دهید بیشتر آشنا می شویم.
1. رژیم غذایی با فیبر زیاد/فیبر کم
بحث در مورد مصرف فیبر می تواند گیج کننده باشد. زیرا برخی افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر از افزایش مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر سود می برند، در شرایطی که برخی دیگر وخیم‌تر شدن نشانه های بیماری را تجربه می کنند.
پیش از افزودن فیبر به رژیم غذایی سندرم روده تحریک پذیر خود، ابتدا باید فرق بین فیبر محلول و فیبر نامحلول را فرا بگیرید. به طور کلی، بهتر است برای کنترل نشانه ها مصرف فیبر نامحلول را کاهش دهید، اما ممکن است به افزایش دریافت فیبر محلول نیاز باشد.
فیبر نامحلول در آب حل نمی شود و به راحتی توسط بدن تجزیه نمی شود. برای پیشگیری از اسهال باید از این نوع فیبر کمتر مصرف کنید.
فیبر محلول به راحتی در آب تجزیه شده و حل می شود. این نوع فیبر مدفوع را نرم می کند و ممکن است به بهبودی یبوست کمک کند.
گرچه فیبر محلول ممکن است به بهبود علائم سندرم روده تحریک پذیر کمک کند، اما امکان شکل گیری گاز و نفخ در نتیجه مصرف آن وجود دارد. مواد غذایی با محتوای فیبر بالا را به تدریج به رژیم غذایی خود اضافه کنید و اجازه دهید بدن با گذشت زمان به دریافت فیبر بیشتر عادت کند.
2. رژیم غذایی کم چرب
کاهش مصرف چربی در رژیم غذایی می تواند به کنترل علائم اسهال کمک کند. بنابراین:
- مصرف بیسکوئیت ها، کیک ها، پای ها و شیرینی ها را محدود کنید.
- از مصرف محصولات گوشتی پر چرب مانند سوسیس پرهیز کنید.
- محصولات لبنی کم چرب را انتخاب کنید.
- از سس های مبتنی بر گوجه فرنگی و نه سس های خامه ای استفاده کنید.
- به میزان کم پنیر مصرف کنید.
- از چاشنی هایی مانند سس مایونز به میزان اندک استفاده کرده و یا از مصرف آنها پرهیز کنید. در صورت تمایل به استفاده از مایونز، نمونه های کم چرب را انتخاب کنید.
- از پوست و چربی گوشت استفاده نکنید و هنگام پخت و پز آنها را جدا کنید.
- از میزان حداقلی روغن/کره برای پخت و پز استفاده کنید.
- روش های پخت و پز مانند بخارپز، استفاده از مایکروفر، گریل کردن، کباب کردن و آب پز کردن را به جای سرخ کردن مد نظر قرار دهید.
3. رژیم غذایی کم FODMAP
یک رژیم غذایی کم FODMAP به بهبودی علائم سندرم روده تحریک پذیر کمک می کند. FODMAP کربوهیدارت های زنجیره کوتاه هستند که به خوبی در روده کوچک جذب نمی شوند.
آنها قندهایی هستند که به راحتی در روده تخمیر می شوند و موجب شکل گیری گاز، نفخ و اسهال می شوند. میزان مصرف قندهای قابل تخمیر را کاهش دهید تا نشانه های سندرم روده تحریک پذیر کاهش یابند. برای برنامه ریزی یک رژیم غذایی کم FODMAP با پزشک خود مشورت کنید.
4. مصرف غذاهای بدون گلوتن
گلوتن یا پروتئین گندم سبب شدت بیماری سندروم روده تحریک پذیر می شود. به همین غلت بیشتر افرادی که بیماری سلیاک دارند نشانه های شبیه به IBS را تجربه می کنند.
حذف غذاهایی مثل انواع پاستا، آبجو، انواع نان گندم و شکلات و شیرینی هایی که با آرد گندم تهیه شده است به راحتی باعث کنترل بیماری می شود و دیگر نشانه های آن دیده نخواهد شد.
مواد غذایی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر
چند غذایی که بهتر است حتما در برنامه غذایی فرد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر گنجانده شود:
- سبزیجات
- جو دوسر
- انواع گوشت ماهی، مرغ و حتی گوشت قرمز کم چرب
- میوه ها
- نوشیدنی های بدون شیرین کننده های مصنوعی
- بادام زمینی
- کیک برنج
- آجیل
- دانه های روغنی مثل انواع تخمه
- ماست کم چرب
از این غذاها به شدت پرهیز کنید یا به میزان بسیار کمی استفاده کنید:
- عدس
- لبنیات
- غذاهای حاوی گلوتن گندم
- قهوه
- شکلات
- غذاهای فرآوری شده
- غذاهای نیمه آماده
- فست فودها
- الکل و سیگار
- سیر و پیاز
- ادویه و فلفل زیاد
- میوه های اسیدی
نکته هایی برای کنترل سندرم روده تحریک پذیر
از آن جا که این بیماری با استرس و عدم رعایت رژیم غذایی بدتر می شود بهتر است برای کنترل بیماری موارد زیر را رعایت کنید:
- رعایت رژیم غذایی
- خوردن میان وعده ( معده نباید خالی باشد)
- رفع یبوست
- محدود کردن مصرف انواع قهوه و نوشیدنی های کافئین دار
- حذف الکل و سیگار
- نوشیدن زیاد آب و مایعات
- خوردن میوه های تازه
- دوری از استرس و مدیریت استرس
