ژاویز
اسهـال یکی از مشکلات گوارشی اسـت کـه مـی توان گفت همه دچارش شـدن، درمان اسهـال هم یکی از روش هـایی اسـت کـه همه به سراغش رفته اند. معمولا در تـابسـتـان هـا این بـیماری شیوع بـیشتـری دارد، مـیزان مایعات بدن را کاهش مـی دهد. در ادامه دلایل و علائم و راه هـای پیشگیری و درمان اسهـال بـیان شـده، بـا ما همراه بـاشید.
اسهـال چیسـت؟
اسهـال یا شکم‌روش و بـیرون روی عبـارت اسـت از افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع یا شل شـدن مدفوع. اگرچه تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج و تغییر شکل، رنگ(زرد رنگ و سیاه رنگ شـدن) و حالت مدفوع یا شل شـدن آن گاهی اوقات مسـتقل از یکدیگر رخ مـی‌دهد، اما این دو تغییر غالبـاً همزمان بـا یکدیگر واقع مـی‌شود. بسیاری از بزرگسالان 4 مرتبه در طول سال، دچار اسهـال مـی شوند.
اسهـال را بـاید از چهـار عارضه‌ی دیگر شرح داده شـده در زیر متمایز ساخت. هر چند این چهـار بـیماری همراه بـا اسهـال هسـتند، اما غالبـاً علل بـروز و درمان متفاوت دارند. این چهـار عارضه عبـارت‌اند از:
- بـی‌اختیاری مدفوع کـه عبـارت اسـت از ناتوانی در نگه داشتن مدفوع و به تأخیر انداختن اجابت مزاج تـا زمان مناسبـی مانند رفتن به دسـتشویی.
- نیاز ناگهـانی به دفع مدفوع کـه آنقدر شـدید اسـت کـه اگر سرویس بهداشتی در دسـتـرس نبـاشـد، دفع بـی‌اختیار انجام مـی‌شود.
- تخلیه غیرکامل، در این حالت فرد بلافاصله پس از اجابت مزاج احساس مـی‌کند کـه دوبـاره بـاید به دسـتشویی بـرود و عمل دفع در بـار دوم سخت‌تـر انجام مـی‌شود.
- دفع مدفوع بلافاصله پس از صرف غذا.
روش هـای درمان اسهـال
انواع اسهـال :
انواع اسهـال معمولاً عبـارتسـت از شـدید، حاد و مزمن. کـه در زیر شرح داده شـده اسـت:
1_ مشکل شـدید چند روز تـا یک هفته طول مـی‌کشـد.
2_ نوع مزمن آن را به چند طریق مـی‌توان تعریف کرد اما تقریبـاً همواره بـیش از سه هفته طول مـی‌کشـد و فرد دچار احساس وجود مشکل همـیشگی کند.
تمایز قائل شـدن بـین اسهـال حاد و مزمن از آن رو مهم اسـت کـه این دو معمولاً علل متفاوت دارند و بنابـراین آزمایش‌هـای تشخیصی و درمان اسهـال متفاوت بـرای هر یک انجام مـی‌شود.
نشانه هـای اسهـال
علائم اسهـال چه چیزهـایی اسـت ؟
مدفوع شل و مایع: مدفوع هر رنگی مـی‌تواند داشته بـاشـد. دفع مدفوع قرمز رنگ بـیانگر خونریزی روده و احتمالاً نشانه عفونی شـدن شـدیدتـر آن اسـت. دفع مدفوع قیر مانند سفت به معنای خونریزی معده یا بخش‌هـای فوقانی روده اسـت و معمولاً ناشی از عفونت‌هـای حاد روده نیسـت.
دل پیچه: اسهـال گاهی اوقات بـا شکم درد ملایم تـا متوسط همراه اسـت. البته دل پیچه و درد شـدید شکم یا معده چندان رایج نیسـت و در صورت وجود، چنین دردی نشانه ابتلا به بـیماری جدی‌تـر اسـت.
تب: تب بـالا نادر اسـت، اما در صورت بـروز چنین تبـی، بـیمار احتمالاً دچار عارضه شـدیدتـری از اسهـال حاد شـده اسـت.
از دسـت دادن آب بدن: چنانچه اسهـال حاد و شـدید منجر به از دسـت دادن آب بدن شود، این امر نشانه‌ی ابتلا به بـیماری‌ای وخیم‌تـر اسـت.
نشانه‌هـا و علائم از دسـت دادن آب بدن عبـارت‌اند از:
- تشنگی شـدید و خشکی دهـان در موارد اسهـال در بزرگسالان
- شل شـدن پوسـت بـیماران مسن، همچنین بـیماران سالمند بسیار خواب آلوده یا گیج مـی‌شوند یا خلق و خوی‌شان تغییر مـی‌کند.
- گود افتـادگی چشم، خشکی دهـان و کاهش تعداد دفعات ادرار در نوزادان و کودکان. این گروه سنی نیز در اثر از دسـت دادن آب بدن بسیار خواب آلوده مـی‌شود و تمایلی به خوردن یا آشامـیدن ندارد.
چرا اسهـال مـی شویم
علت بـروز اسهـال :
عفونت‌هـای ویروسی دلیل اکثر موارد اسهـال در کودکان و بزرگسالان به شمار مـی‌رود و معمولاً بـا علائم خفیف تـا متوسط و دفع مکرر مدفوع شل و آبکی، دل پیچه، دل درد و تب پایین همراه اسـت. شکم روش ویروسی معمولاً حدود 3 تـا 7 روز طول مـی‌کشـد. در ادامه به بعضی از علت هـای رایج اسهـال ناشی از عفونت ویروسی اشاره مـی‌کنیم:
- روتـا ویروس دلیل متداول اسهـال نوزادان اسـت.
- نورو ویروس (بـرای مثال ویروس نورواک، کالیسی ویروس) شایع‌تـرین دلیل همه‌گیری اسهـال در بزرگسالان و کودکان دانش‌آموز در محیط‌هـایی مانند مدرسه، مهد کودک، رسـتوران و مـیان کارکنان کشتی اسـت.
- عفونت‌هـای آدنوویروس در مـیان تمام گروه‌هـای سنی رواج دارد.
عفونت‌هـای بـاکتـریایی بـاعث بـروز گونه‌هـای جدی‌تـری از اسهـال مـی‌شوند. عفونت بـاکتـریایی معمولاً از غذا یا نوشیدنی آلوده (مسمومـیت غذایی) ناشی مـی‌شود. این نوع عفونت علائم شـدیدی دارد کـه غالبـاً اسـتفراغ، تب و دل پیچه یا دل دردهـای شـدید را دربـرمـی‌گیرد. تعداد دفعات اجابت مزاج بـیشتـر مـی‌شود و مدفوع شل و آبکی اسـت. در ادامه به بعضی از موارد اسهـال ناشی از عفونت بـاکتـریایی اشاره مـی‌کنیم:
- مدفوع در موارد جدی‌تـر حاوی مخاط، چرک یا خون (اسهـال خونی) اسـت. اکثر این عفونت‌هـا بـا شیوع محلی بـیماری همراه هسـتند؛ اعضای خانواده یا افرادی کـه غذایی یکسان خورده‌اند به بـیماری مشابه مبتلا مـی‌شوند.
- سفر خارجی یکی از روش‌هـای رایج ابتلا به شکم روش مسافران اسـت.
- ارگانیسم‌هـای کمپیلوبـاکتـر، سالمونلا و شیگلا رایج‌تـرین دلیل شکم روش بـاکتـریایی به شمار مـی‌روند.
- اشریشیا کلی (بـا نام مخفف ای. کلی)، یرسینیا و لیسـتـریا نیز از دلایل اسهـال بـاکتـریایی محسوب مـی‌شوند کـه البته رواج چندانی ندارند.
- مصرف آنتی بـیوتیک‌هـا بـاعث رشـد بـیش از اندازه بـاکتـری کلسـتـریدیوم دیفیسیل ( یکی از عوامل اسهـال در حاملگی) در روده‌هـا مـی‌شود.
از جمله عوامل دیگر کـه مـی تواند بـاعث این مشکل بـاشـد، مـی توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انگل‌هـا بـا آشامـیدن آب آلوده وارد بدن مـی‌شوند و بـاعث عفونت دسـتگاه گوارش مـی‌شوند. ژیاردیا لامبلیا، انتـاموبـا هیسـتولیتیکا و کریپتوس‌پوریدیوم انگل‌هـای متداولی هسـتند کـه بـیماری اسهـال را به وجود مـی‌آورند.
- بـیماری یا اختلال روده‌ای شامل بـیماری التهـاب روده، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، التهـاب کولیت مـیکروسکوپی و بـیماری سلیاک از علل ابتلا به اسهـال به شمار مـی‌روند.
- واکنش به داروهـای خاص نیز مـی‌تواند به بـیماری اسهـال بـیانجامد. آنتی‌بـیوتیک‌هـا، داروهـای فشار خون، سرطان، نقرس، کاهش وزن و ضد اسیدهـا (به ویژه ضد اسیدهـای حاوی منیزیم) از جمله متداول‌تـرین داروهـایی هسـتند کـه پی‌آمد مصرف‌شان مـی‌تواند اسهـال بـاشـد.
- عدم تحمل مواد غذایی مانند لاکتوز (قند موجود در شیر) و شیرین کننده‌هـای مصنوعی نیز مـی‌تواند علت اسهـال بـاشـد.
اسهـال در بـارداری
علل اسهـال در دوران بـارداری :
متأسفانه بـروز مشکلات گوارشی در دوران بـارداری بسیار رایج اسـت؛ بنابـراین یبوسـت و اسهـال در حاملگی به دفعات طی این مدت رخ مـی‌دهد. عامل بـروز چنین مشکلاتی تغییر در مـیزان هورمون‌هـا، رژیم غذایی و افزایش فشار و اسـتـرس اسـت. در حقیقت بـانوان بـاردار بـارهـا طی این دوران دچار اسهـال حاملگی مـی‌شوند و اگر مراقب نبـاشند دچار مشکلات جدی خواهند شـد. در ادامه علت شیوع بـالای اسهـال در بـارداری و روش کاهش ناراحتی حاصل از این مشکل مکرر را توضیح مـی‌دهیم.
البته بـانوان بـاردار نبـاید همواره ابتلا به اسهـال را نتیجه بـارداری‌شان بدانند، چرا کـه ممکن اسـت علل دیگری داشته بـاشـد. علل این مشکل مرتبط بـا بـارداری عبـارت‌اند از:
تغییر رژیم غذایی :
بسیاری از بـانوان پس از پی بـردن به بـارداری‌شان تغییرهـای قابل ملاحظه‌ای را در رژیم غذایی خود به وجود مـی‌آورند. این تغییر ناگهـانی مصرف غذا، معده را تحریک مـی‌کند و علت بـالقوه ابتلا به اسهـال محسوب مـی‌شود.
علل و عوامل اسهـال
حساسیت‌هـای جدید غذایی در دوران بـارداری :
بـارداری علاوه بـر بزرگ شـدن روز افزون شکم، دگرگونی‌هـای بسیار دیگری را نیز در بدن به وجود مـی‌آورد کـه حساسیت‌هـای غذایی یکی از آنهـا به شمار مـی‌رود. غذاهـایی کـه هیچ‌گاه پیش از بـارداری بـاعث ناراحتی نمـی‌شـدند، اکنون موجب تحریک معده و اسهـال مـی‌شوند.
ویتـامـین‌هـای قبل از زایمان:
مصرف ویتـامـین در دوران بـارداری بـرای سلامت مادر و جنین در حال رشـد مفید اسـت. بـااین حال، این ویتـامـین‌هـا معده را تحریک مـی‌کنند و بـاعث اسهـال در بـارداری مـی‌شوند.
تغییرات هورمونی در این دوره :
ممکن اسـت هورمومون‌هـا دسـتگاه گوارش را آهسـته سازند و بـاعث یبوسـت مادر شوند. از طرفی احتمال دارد هورمون‌هـا شتـاب بـیشتـری به دسـتگاه گوارش بدهند و بـاعث اسهـال در حاملگی شوند. مشکل بـیرون روی ناشی از تغییرات هومونی بـیشتـر در هفته‌هـای آخر بـارداری رایج اسـت.
درمان اسهـال و دلپیچه
تشخیص اسهـال :
پزشک احتمالاً در موارد اسهـال افراد سالم یا اشخاصی کـه به جز اسهـال مشکل دیگری ندارند هیچ آزمایشی انجام نمـی‌دهد. کشت مدفوع (گرفتن نمونه از مدفوع بـیمار و آزمایش آن در آزمایشگاه بـرای تعیین وجود بـاکتـری یا انگل) معمولاً ضرورتی ندارد مگر آن کـه تب بـیمار بـالا بـاشـد، در مدفوع‌اش خون وجود داشته بـاشـد، به تـازگی سفری انجام داده بـاشـد یا مبتلا به بـیماری‌ای مزمن بـاشـد.
پزشک در بعضی موارد نمونه‌ای از مدفوع (یا گاهی اوقات نمونه‌ی گرفته شـده از مقعد بـا اسـتفاده از فتیله نمونه‌بـرداری) را به آزمایشگاه مـی‌فرسـتد تـا در صورت امکان، علت اسهـال (بـرای مثال انگل یا بـاکتـری خاص موجود در بدن) مشخص شود. حاضر شـدن جواب این آزمایش‌هـا تقریبـاً یک تـا دو روز طول مـی‌کشـد. انجام آزمایش‌هـای خون گاهی بـرای بـیماران مبتلا به بـیماری‌هـای جدی دیگر ضروری اسـت.
کولونوسکوپی عمل آندوسکوپی (درون‌بـینی) اسـت کـه پزشک بـا بهره‌گیری از آن مـی‌تواند کل روده بزرگ را ببـیند و وجود عفونت‌هـا یا ناهنجاری‌هـای ساختـاری دامن زننده به اسهـال را ارزیابـی کند. آزمایش‌هـای تصویربـرداری مانند پرتونگاری (اشعه ایکس) یا سی.تی. اسکن جهت تشخیص افتـراقی و حذف ناهنجاری‌هـای ساختـاری به وجود آورنده اسهـال، به ویژه در صورت شـدید بودن درد بـیمار، انجام مـی‌شوند.
درمان هـای اسهـال :
درمان خانگی اسهـال
درمان خانگی :
اگر اسهـال بصورت حاد نبـاشـد مـی توان آن را در خانه بـا مراقبت، بهبود بخشید کـه در ادامه دربـاره آن توضیح داده شـده اسـت.
روش هـای درمان خانگی اسهـال بزرگسالان :
- بـاید مایعات فراوان بنوشند تـا آب بدن‌شان کم نشود.
- جبـران آب از دسـت رفته بدن (به دلیل شکم روش) بسیار مهم اسـت. از نوشیدن شیر خودداری کنید چون ممکن اسـت اسهـال را تشـدید کند. نوشیدنی‌هـای ورزشی (مانند گاتورید یا پاورید) به دلیل جبـران آب و الکتـرولیت‌هـای از دسـت رفته مفید هسـتند.
- چنانچه بـیمار توانایی غذا خوردن دارد، بـاید از مصرف غذاهـای چرب یا روغنی خودداری کند. بزرگسالان، نوزادان، کودکان نوپا و کودکان را بـاید به پیروی از رژیم “بـرات BRAT” (بـرات سرواژه موز، بـرنج، پوره سیب و نان تسـت) تشویق کرد. رژیم بـرات (رژیم مخصوص درمان اسهـال) تـرکیبـی از غذاهـایی اسـت کـه سال‌هـا بـرای درمان اسهـال مصرف شـده‌اند. چنانچه مشکل همراه بـا حالت تهوع بـاشـد، از بـیمار بخواهید تـا زمان از بـین رفتن حالت تهوع قطعه‌هـای یخ را بمکد. بـیمار پس از بـرطرف شـدن مشکل نبـاید تـا دو روز مشروبـات الکلی یا غذاهـای تند و ادویه‌دار مصرف کند.
- چنانچه اسهـال ملایم بـاشـد، بهتـر اسـت همچنان فعالیت‌هـای روزانه‌ی معمول را ادامه داد؛ اما بـاید از انجام ورزش‌هـای سنگین خودداری کرد چون این ورزش‌هـا بـاعث کاهش آب بدن مـی‌شوند.
- بـانوان بـاردار مبتلا به این مشکل بـاید آب از دسـت رفته را جبـران کنند و در این مورد بـا پزشک معالج خود مشورت نمایند.
درمان اسهـال کودکان
روش هـای درمان خانگی اسهـال کودکان و بچه هـا :
- مسئله مهمـی کـه در بـاید به آن توجه کرد، کاهش آب بدن اسـت.
- نوزادان و کودکان نوپا به دلیل احتمال بـیشتـر از دسـت دادن آب بدن در معرض مشکلات خاصی قرار دارند، پس هر چند وقت یک‌بـار بـاید شیشه یا بطری حاوی مایعات را به کودکان خوراند. معمولاً کودکان بـیشتـر از آشامـیدن آب به خوردن محلول‌هـایی مانند پدیالیت تمایل نشان مـی‌دهند. به علاوه این مایعات حاوی الکتـرولیت‌هـای ضروری از دسـت رفته طی بـیماری اسهـال هسـتند. به هیچ عنوان از قرص نمک اسـتفاده نکنید چون بـاعث تشـدید اسهـال مـی‌شود.
- کودکان مبتلا به اسهـال همراه تب، حالت تهوع و اسـتفراغ بـاید در خانه بمانند و تـا زمان بـرطرف شـدن علائم به مدرسه یا مهد کودک نروند. این غیبت به کودک اجازه مـی‌دهد تـا به خوبـی اسـتـراحت کند و بهبود یابد و همچنین دیگر کودکان در معرض ابتلا به عفونت احتمالی قرار نگیرند.
- همانطور کـه پیش‌تـر اشاره شـد بـاید نوزادان، کودکان نوپا و کودکان را تشویق به مصرف مواد غذایی مفید و موثر از جمله رژیم بـرات (موز، بـرنج، پوره سیب و نان تسـت) کرد. رژیم بـرات (رژیم مخصوص درمان اسهـال) تـرکیبـی از غذاهـایی اسـت کـه سال‌هـا بـرای درمان اسهـال مصرف شـده‌اند.
روش هـای دیگر درمان :
درمان اسهـال آبکی
اسـتفاده از دارو :
پزشک به منظور جایگزین کردن مایعات غالبـاً در ابتدا در صورت از دسـت رفتن آب بدن و ناتوانی بـیمار در خوردن و آشامـیدن سرمـی حاوی الکتـرولیت‌هـا و مایعات از دسـت رفته تجویز مـی‌کند. بـیمار غالبـاً پس از تزریق سرم به سرعت بهبود مـی‌یابد. پزشک احتمالاً مصرف داروهـای ضد اسهـال غیرتجویزی مانند لوپرامـید (ایمودیوم) و ساب‌سالیسیلات بـیسموت (پپتو بـیسمول، کائوپکتـات و اقلام مشابه) را توصیه خواهد کرد. این داروهـا اگرچه بـرای درمان بـرخی از بـیماران مبتلا به اسهـال مفید هسـتند، اما بـرای گروهی دیگر از بـیماران مجاز نیسـتند. داروهـای ضد اسهـال معمولاً بـرای نوزادان و کودکان مبتلا توصیه نمـی‌شود.
اسـتفاده از آنتی بـیوتیک :
قرص و دارویآنتی‌بـیوتیک بـرای درمان اسهـال ویروسی مفید نیسـت. حتی اسهـال‌هـای شـدیدتـر ناشی از بـاکتـری نیز معمولاً ظرف چند روز بدون مصرف آنتی بـیوتیک بهبود مـی‌یابند. ظاهراً آنتی بـیوتیک‌هـا بعضی از اسهـال‌هـای بـاکتـریایی، به ویژه موارد ناشی از بـاکتـری ای. کلی (کـه غالبـاً منشأ آن مسمومـیت غذایی اسـت) را تشـدید مـی‌کنند. آنتی بـیوتیک‌هـا در بعضی موارد به درمان اسهـال در بزرگسالان کمک مـی‌کنند.
چنانچه آنتی بـیوتیک به دقت و درسـتی انتخاب شـده بـاشـد، مـی‌تواند شـدت بـیماری را کاهش دهد و دوره بـروز علائم را کوتـاه کند. اگر بـیمار به تـازگی سفر خارجی انجام داده یا به اردو رفته اسـت و احتمال دارد کـه در طبـیعت در معرض آب آلوده قرار گرفته و از آن نوشیده بـاشـد، پزشک داروی مخصوص درمان اسهـال مسافران را بـرای از بـین بـردن انگل‌هـای خاص روده تجویز خواهد کرد.
بسـتـری شـدن :
چنانچه بـیمار دچار اسهـال شـدید و حاد بـاشـد و آب بدنش به مـیزان قابل توجهی کم شـده بـاشـد، جهت دریافت سرم مایعات و تحت نظر بودن بسـتـری مـی‌شود.
جلوگیری از اسهـال
راه هـای پیشگیری از اسهـال :
اگرچه دلایل گوناگونی بـرای ابتلا به اسهـال وجود دارد، اما مـی‌توان بـا رعایت نکته‌هـایی خاص از آن پیشگیری کرد. به منظور پیشگیری از اسهـال ناشی از مسمومـیت غذایی نکته‌هـای زیر را رعایت کنید :
محل پخت و آماده‌سازی مواد غذایی را هر چند وقت یک بـار بشویید. غذا را پس از پخت به سرعت مـیل کنید و آن را مدت زیادی در فضای بـیورن قرار ندهید. بـاقی مانده غذا را بسـته‌بندی کنید و در یخچال قرار دهید، غذا را مدت زیادی در فضای بـیرون نگهداری نکنید.
اجازه دهید یخ مواد غذایی در یخچال آب شود.
اسهـال مسافران نیز قابل پیشگیری اسـت. چنانچه قصد سفری طولانی به کشورهـای تحت توسعه را دارید، نکته‌هـای زیر را رعایت کنید :
از پزشک سؤال کنید کـه آیا مـی‌توانید پیش از شروع سفر درمان بـا آنتی بـیوتیک را شروع کنید یا خیر. به این طریق احتمال ابتلا به اسهـال مسافران تـا حد زیادی کاهش مـی‌یابد. از نوشیدن آب از شیرآب، مصرف یخ قالبـی و محصولات تـازه‌ی احتمالاً شسـته شـده بـا آب شیر خودداری کنید. آب بهداشتی تصفیه شـده بنوشید و فقط غذاهـای پخته مـیل کنید.
اگر دچار اسهـال ویروسی یا بـاکتـریایی هسـتید، بـا رعایت نکته‌هـای زیر مـی‌توانید از سرایت کردن بـیماری به اطرافیان خود جلوگیری کنید :
دسـتـان خود را بـیشتـر از حالت معمول بشویید. دسـتـان خود را بـا صابون به مدت 20 ثانیه بشویید. اگر امکان شسـتن دسـت وجود ندارد از محلول‌هـای ضدعفونی کننده دسـت اسـتفاده کنید.
کلام آخر :
امـیدواریم مطالب بـالا بـرای شما مفید بوده بـاشـد و بـا رعایت تمام نکات حالتـان بهبود یابد. توجه داشته بـاشید کـه هنگامـی کـه به این مشکل بـرخورد کردید مایعات زیادی بنوشید و روش هـای درمان را خیلی سریع اسـتفاده کنید و اگر بصورت حاد بود به پزشک مراجعه کنید
مطالب بـیشتـر :
