ژاویز
در این مقاله ما می خواهیم در مورد آترواسکلروز و یا همان تصلب شرایین برای شما عزیزان صحبت کنیم. در ادامه شما با تعریف آترواسکلروز و همچنین علل بروز، علائم و نشانه ها، تشخیص و در نهایت با روش های درمانی آن بیشتر آشنا خواهید شد. بنابراین از شما دوستان عزیز خواهشمندیم تا در ادامه با سایت ژاویز همراه باشید.
آترواسکلروز چیست؟
آترواسکلروز یا سختی سرخرگ‌ها، به یک بیماری در رگ‌ها و نوعی آرتریواسکلروزیس گفته می شود که با رسوب لیپید و کلسترول کم‌چگال بر روی دیواره داخلی سرخرگ‌های با قطر متوسط و بزرگ٬ مشخص می شود.
نتیجه این اتفاقات تشکیل پلاک‌های فیبریچربی (آتروما) می باشد که با افزایش سن، بیشتر می شود و موجب تنگی رگ (استنوزیس) و یا دیگر عوارض می شود.
تصلب شرایین یکی از دلایل عمده مرگ و میر در بزرگسالان در جوامع پیشرفته و نیز کشورهای با میزان بالای استرس است. این استرس خود تاثیر محسوسی روی روند بیماری دارد، بطوریکه برای ایران٬ به تنهایی سالانه حدود 300 هزار مرگ قلبی مرتبط در بر دارد.
به بیان دیگر هنگامی که رسوبات چربی و سایر مواد در سرخرگ‌های بدن شما تجمع یابد، موجب تنگی آنها می‌شود و عبور جریان خون را دشوار می کند که به این حالت تصلب شریان یا همان آترواسکلروز گفته می شود.
با گذشت زمان، رسوبات سخت و غلیظ می شوند و در نتیجه سبب سفت شدن عروق و کاهش انعطاف پذیری و باریک شدن کانال داخلی آن می شود.
در نتیجه فشار افزایش می یابد و بیماری های قلبی عروقی از جمله فشار خون بالا، بیماری عروق کرونر و بیماری عروق محیطی بوجود می آید.
همچنین این وضعیت به انسداد عروق خونی قلب (سرخرگ‌ها) و در نتیجه بروز حمله قلبی یا درد قفسه سینه منجر می‌شود. زمانی که دیواره داخلی یک سرخرگ آسیب ببیند، یک نوع از سلول‌های خونی به نام پلاکت در محل صدمه دیده، تجمع می کنند. رسوبات چربی نیز در این نقاط جمع می‌شوند.
در آغاز رسوبات فقط شامل هزارها سلول حاوی چربی است، اما با پیشرفت این فرآیند، پلاکت ها به لایه‌های عمیق‌تر دیواره سرخرگ حمله کرده و موجب ایجاد زخم و رسوب پلاک می‌شوند.
مشخصه اصلی تصلب شریان، تجمع مقادیر زیاد رسوب چربی (پلاک) است. مهم ترین مشکل رسوبات، تنگ شدن مجرای سرخرگی است که خون در آن جریان می‌یابد.
وقتی این حالت اتفاق می افتد، بافت‌های بدن که از طریق سرخرگ مبتلا، تغذیه می‌شوند، به مقدار کافی خون دریافت نمی‌کنند. به خصوص حین ورزش که این نیاز افزایش می‌یابد.
علل بروز آترواسکلروز
فشار خون بالا می تواند سبب بروز آترواسکلروز شود.
آترواسکلروز یک بیماری پیشرونده با آهنگی آهسته است که ممکن است از دوران کودکی نیز آغاز شود. اگرچه دلیل دقیق این شرایط همچنان نامشخص است، اما آترواسکلروز ممکن است با آسیب دیدگی لایه داخلی یک سرخرگ آغاز شود. این آسیب دیدگی ممکن است به واسطه موارد زیر رخ دهد:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سیگار کشیدن و استفاده از دیگر منابع تنباکو
- مقاومت به انسولین، چاقی یا دیابت
- التهاب ناشی از بیماری ها مانند آرتریت، لوپوس یا عفونت ها، و یا التهاب به دلیلی ناشناخته
زمانی که دیواره داخلی سرخرگ آسیب می بیند، سلول های خون و مواد دیگر اغلب به بخش آسیب دیده چسبیده و در دیواره داخلی سرخرگ انباشته می شوند.
با گذشت زمان، رسوبات چربی (پلاک) ناشی از کلسترول و دیگر محصولات سلولی نیز در بخش آسیب دیده سرخرگ شکل گرفته و آن را سخت و باریک می کنند.
در نتیجه، اندام ها و بافت های متصل به سرخرگ مسدود شده خون کافی برای ارائه عملکرد درست دریافت نمی کنند. در نهایت، تکه های رسوبات چربی ممکن است جدا شده و وارد جریان خون شوند.
علاوه بر این، دیواره داخلی نرم پلاک ممکن است پاره شده و کلسترول و مواد دیگر وارد جریان خون شوند. این ممکن است به تشکیل یک لخته خون منجر شود که می تواند جریان خون را به بخشی خاص از بدن مسدود کند.
همانند زمانی که موجب مسدود شدن جریان خون به قلب شده و به بروز یک حمله قلبی منجر می شود. لخته خون می تواند به دیگر بخش های بدن نیز سفر کرده و موجب انسداد جریان خون به اندامی دیگر شود.
علائم آترواسکلروز
مهم ترین علائم آترواسکلروز
اولین علائم تصلب شرایین می توانند در دوره بلوغ و نوجوانی تشکیل شوند. در این هنگام خطوطی از سلول های سفید خون بر روی دیواره شریان دیده می شود.
معمولا، تا زمانی که پلاک پاره نشده و یا جریان خون بسیار محدود نشده باشد علائمی وجود ندارند. در واقع، بروز این شرایط سال ها به طول می انجامد. البته علائم به شریانی بستگی دارد که تحت تاثیر قرار گرفته است.
شریان های کاروتید
شریان های کاروتید خون را به سمت مغز هدایت می‌کند. محدود شدن جریان خون می تواند به سکته مغزی منجر شود. همچنین ممکن است، در نتیجه وجود تصلب شرایین در این ناحیه فرد طیفی از علائم را تجربه کند. از جمله این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف
- تنگی تنفس
- سردرد
- بی حسی صورت
- فلجی
- تیر کشیدن قلب
- درد قفسه سینه
شریان های کرونری
درد قفسه سینه می تواند نشانه تصلب شرایینی باشد که شریان های کرونری را تحت تاثیر قرار می دهد. شریان کرونر خون را به قلب هدایت می‌کند.
در افراد دچار تنگی عروق قلبی(عروق کرونر)، در شرایطی که قلب نیازمند اکسیژن بیشتر است مثل زمان فعالیت، هیجان، قرار گرفتن در معرض سرما و یا زمان غذا خوردن، درد قفسه سینه شروع می شود که با استراحت یا مصرف داروی نیتروگلیسرین باعث بهبودی می شود.
این درد معمولا 5 تا 15 دقیقه طول می کشد و به صورت فشار به قفسه سینه یا احساس خفگی است که به گردن، فک تحتانی، ناحیه سر دل و بالای ناف و یا دست چپ تیر می کشد.
هنگامی که جریان خون به قلب محدود می شود، این وضعیت می تواند باعث ایجاد آنژین و حمله قلبی شود. علائم این وضعیت شامل موارد زیر می شوند:
- حالت تهوع
- اضطراب شدید
- درد قفسه سینه
- سرفه
- احساس ضعف و بیهوشی
- تیر کشیدن قلب
شریان های کلیوی
شریان‌های کلیه (شریان رنال) خون را به سمت کلیه‌ها هدایت می‌کند. اگر جریان خون در این ناحیه دچار اختلال شود، خطری جدی در ارتباط با ابتلا به بیماری کلیوی مزمن به وجود خواهد آمد. فرد مبتلا به انسداد شریان کلیوی ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
- کاهش اشتها
- ورم دست و پا
- سختی در تمرکز کردن
آنوریسم
آترواسکلروز می تواند باعث آنوریسم شود که یک عارضه جدی محسوب شده و می تواند در هر قسمت از بدن انسان رخ دهد. آنوریسم به تورم در دیواره سرخرگ که با گذشت زمان می تواند شکلی شبیه یک بادکنک به خود بگیرد، گفته می شود.
بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم هیچ نشانه ای ندارند. درد و حس ضربان در بخشی که آنوریسم شکل گرفته ممکن است شکل بگیرد و توجه داشته باشید که یک موقعیت اورژانسی پزشکی در نظر گرفته می شود.
اگر آنوریسم بترکد، ممکن است با خونریزی داخلی که زندگی فرد را در معرض خطر قرار می دهد، مواجه شوید. اگرچه معمولا رویدادی ناگهانی و فاجعه بار است، نشت آرام خون نیز ممکن است. اگر یک لخته خون از آنوریسم خارج شود ممکن است سرخرگی در نقطه ای دیگر از بدن را مسدود کند.
بیماری سرخرگ محیطی
زمانی که آترواسکلروز سرخرگ های دست ها یا پاها را تحت تاثیر قرار می دهد، ممکن است با مشکلات گردش خون در این اندام ها مواجه شوید که به نام بیماری سرخرگ محیطی شناخته می شود.
این شرایط می تواند حساسیت فرد نسبت به گرما و سرما را کاهش دهد که خطر سوختگی یا یخ زدگی را افزایش می دهد. در موارد نادر، گردش خون ضعیف در دست ها یا پاها می تواند موجب مرگ بافت (قانقاریا) شود.
تشخیص آترواسکلروز
نحوه تشخیص تصلب شرایین
ابتدا متخصص قلب با استفاده از یک گوشی پزشکی به صدای قلب شما گوش می کند. آنها صدایی را که نشانگر مسدود شدن شریان است را بررسی می کنند و ممکن است آزمایش های بیشتری را انجام دهند. این آزمایشات می تواند شامل موارد زیر باشد:
آزمایش خون
این آزمایش ها مقدار قند، چربی و پروتئین موجود در خون را بررسی می کنند. در صورتی که مقادیر بالایی از این موارد در خون وجود داشته باشند، این وضعیت می تواند بیانگر وجود خطر بالای ابتلا به آترواسکلروز باشد.
آزمایش فراصوت
اسکنر فراصوت، فشار خون متفاوت در هر قسمت بدن را می‌تواند شناسایی کند. تغییرات فشار خون در این نواحی احتمال بروز اختلال و انسداد جریان خون را نشان می‌دهد.
سی تی اسکن
این آزمایش توانایی نشان دادن شریان‌های سفت شده و مسدود شده را دارد.
سونوگرافی داپلر
پزشک شما ممکن است از یک دستگاه سونوگرافی ویژه (سونوگرافی داپلر) برای اندازه گیری فشار خون در نقاط مختلف مانند امتداد بازو یا پا استفاده کند. این اندازه گیری ها می تواند به پزشک شما کمک کند تا میزان هرگونه انسداد و همچنین سرعت جریان خون در شریان های شما را اندازه گیری کند.
شاخص مچ پا (ABI) و براکیال
این آزمایش با مقایسه فشار خون در هر اندام، به دنبال انسداد در بازوها یا پاها است و می تواند به شما بگوید که آیا در شریان های پاها آترواسکلروز دارید یا خیر.
پزشک ممکن است فشار خون در مچ پا را با فشار خون در بازو مقایسه کند. این به عنوان شاخص مچ پا و براکیال شناخته می شود. اختلاف غیر عادی ممکن است نشان دهنده بیماری عروقی محیطی باشد که معمولاً در اثر آترواسکلروز ایجاد می شود.
نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG)
یک الکتروکاردیوگرام، سیگنال های الکتریکی در قلب را اندازه می گیرد. نوار قلب می تواند شواهدی از حمله قبلی را نشان دهد. اگر علائم بیشتر در حین ورزش کردن اتفاق می افتد، ممکن است پزشک از شما بخواهد در طول ECG بر روی تردمیل قدم بزنید یا یک دوچرخه ثابت سوار شوید.
تست استرس یا تست ورزشی
از یک تست برای جمع آوری اطلاعات در مورد چگونگی عملکرد قلب شما در حین انجام فعالیت بدنی استفاده می شود. از آنجا که ورزش باعث می شود قلب شما سخت تر و سریع تر از آنچه که در بیشتر فعالیت های روزانه انجام می دهد باشد، یک تست استرس ورزشی می تواند مشکلاتی را در قلب شما نشان دهد که در غیر این صورت قابل توجه نیست.
تست استرس ورزشی معمولاً شامل پیاده روی بر روی تردمیل یا رکاب زدن روی یک دوچرخه ثابت است در حالی که ریتم قلب، فشار خون و تنفس شما کنترل می شود.
در برخی از انواع تست های استرس، از قلب شما عکس هایی گرفته می شود، مانند آزمایش اکوکاردیوگرام استرس (سونوگرافی) یا تست استرس هسته ای. اگر قادر به ورزش نیستید، ممکن است دارویی دریافت کنید که اثر ورزش بر روی قلب شما را تقلید کند.
کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرام
این آزمایش می تواند باریک یا مسدود شدن شریان کرونر را نشان دهد. برای انجام این امر، یک مایع رنگ از طریق یک لوله طولانی و نازک (کاتتر) که از طریق شریان، معمولاً در پای شما گذاشته می شود، به شریان های قلب شما وارد می شود.
وقتی رنگ، شریان های شما را پر می کند، شریان ها بر روی اشعه X قابل مشاهده می باشند و قسمت هایی را که دچار انسداد شده اند را، آشکار می کند.
سایر تست های تصویربرداری
پزشک شما ممکن است از سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) برای مطالعه شریان های شما استفاده کند. این آزمایشات اغلب می تواند سختی و باریک شدن شریان های بزرگ و همچنین آنوریسم ها و رسوبات کلسیم در دیواره های شریان را نشان دهد.
عوامل خطر آترواسکلروز
مهم ترین عوامل خطر ابتلا به آترواسکلروز
سخت شدن سرخرگ ها به مرور زمان رخ می دهد. جدا از افزایش سن، عوامل دیگری می توانند خطر آترواسکلروز را افزایش دهند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت
- چاقی
- سیگار کشیدن و استفاده از دیگر منابع تنباکو
- سابقه خانوادگی ابتلای زودهنگام به بیماری قلبی
- ورزش نکردن
- رژیم غذایی ناسالم
درمان آترواسکلروز
درمان می تواند شامل تغییر شیوه زندگی برای کاهش میزان چربی و کلسترول مصرف شده است. همچنین ممکن است برای بهبود سلامتی قلب و رگ های خونی خود نیاز به ورزش بیشتری داشته باشید.
تغییرات شیوه زندگی عبارتند از:
- خوردن یک رژیم غذایی سالم (چربی اشباع شده و کلسترول آن کم است)
- اجتناب از غذاهای پر چرب
- اضافه کردن ماهی به رژیم غذایی (دو بار در هفته)
- فعالیت ورزشی به مدت 30 تا 60 دقیقه در روز (شش روز در هفته)
- ترک سیگار (اگر سیگاری هستید)
- کاهش وزن (اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید)
- کاهش استرس
- درمان شرایط مرتبط با آترواسکلروز (مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت)
همچنین ممکن است شما به درمان های پزشکی تکمیلی مانند داروها یا جراحی نیاز داشته باشید.
درمان آترواسکلروز یا تصلب شرایین
داروها
داروها می توانند از بدتر شدن آترواسکلروز جلوگیری کنند. داروهای درمان آترواسکلروز عبارتند از:
- داروهای کاهش دهنده کلسترول، از جمله استاتین ها و مشتقات اسید فیبریک
- دیورتیک ها برای کمک به کاهش فشار خون
- مهار کننده آنزیم تبدیل آنژیوتانسین (ACE)، برای جلوگيری از محدود شدن شریان ها
- مسدود کننده های بتا یا مسدود کننده کانال های کلسیم برای کاهش فشار خون
- داروهای ضد انسداد و ضد انعقاد مانند آسپرین برای جلوگیری از لخته شدن خون و مسدود شدن شریان ها
آسپرین به ویژه برای افرادی که سابقه بیماری قلبی عروقی آترواسکلروتیک دارند (به عنوان مثال، حمله قلبی و سکته مغزی) موثر است. مصرف آسپیرین می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را کاهش دهد.
اگر قبلا بیماری قلبی و عروقی آترواسکلروتیک وجود نداشته باشد، در صورت کم خطر بودن خونریزی و خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی آترواسکلروتیک، باید از آسپرین به عنوان داروی پیشگیری استفاده کنید.
عمل جراحی
اگر علائم شدید باشد یا اگر بافت ماهیچه یا عضله در معرض خطر باشد، ممکن است عمل جراحی ضروری باشد. جراحی های احتمالی برای درمان آترواسکلروز شامل موارد زیر است:
جراحی بای پس
برای هدایت خون در اطراف آئورت مسدود شده یا تنگ شده، یک لوله مصنوعی وارد بدن می کنند تا شریان مسدود شده باز شود.
ترومبو لیتیک درمانی
با تزریق دارو به شریانِ آسیب دیده، لخته خون را از بین می برند.
آنژیوپلاستی
از یک لوله نازک و انعطاف پذیر به نام کاتتر و یک بالون استفاده می کنند تا شریان مسدود شده را باز کنند، گاهی اوقات برای باز کردن شریان استنت قرار می دهند.
انداردترکتومی
جراحی برداشتن رسوبات چربی از شریان برای از بین بردن ذخایر چربی صورت می گیرد.
آتروکتومی
با استفاده از یک کاتتر و یک تیغۀ تیز، پلاک ها را از شریان ها بر می دارند. سخت شدن شریان ها قابل برگشت نیست. با این وجود، درمان علت اصلی و ایجاد سبک زندگی سالم و تغییر رژیم ها می تواند به کند شدن روند یا جلوگیری از بدتر شدن آن کمک کند.
برای ایجاد تغییرات مناسب در سبک زندگی باید تحت مراقبت پزشکتان باشید. برای کنترل وضعیت خود و جلوگیری از عوارض نیز باید داروهای مناسب مصرف کنید.
رژیم غذایی مناسب
مهم است که رژیم غذایی سالمی داشته باشید. انجمن قلب آمریکا (AHA) توصیه می کند از یک الگوی کلی رژیم غذایی سالم پیروی کنید که شامل موارد زیر است:
- غلات کامل
- آجیل و حبوبات
- محصولات لبنی کم چرب
- مرغ بدون پوست در هفته دو بار
- استفاده از ماهی در هفته دو بار
- طیف گسترده ای از میوه ها و سبزیجات
- روغن های گیاهی مانند روغن زیتون یا آفتابگردان
برخی دیگر از نکات رژیم غذایی
- از خوردن غذاها و نوشیدنی های حاوی شکر، مانند: قند، آب نبات و دسر، بستنی و نوشابه، خودداری کنید.
- از مصرف غذاهای پر نمک با بیش از 2300 میلی گرم سدیم در روز خودداری کنید. میزان ایده آل مصرف نمک برای شما 1500 میلی گرم در روز است.
- از مصرف غذاهایی که دارای چربی های سالم نیستند، مانند: چربیهای ترانس، خودداری کنید. آنها را با چربی های اشباع نشده جایگزین کنید، که برای شما بهتر است.
