ژاویز
نشانه ها و علت بارداری خارج از رحم
همه دوست دارند کـه یک بارداری سالم و موفق را تجربـه کنند. اما گاهی اوقات بـرای بعضی از افراد احتمال دارد بارداری خارج از رحم اتفاق بیفتد. بارداری خارج از رحم زمانی اتفاق می افتد کـه تخمک بارور شده خارج از رحم باشد. امکان انتقال تخمک بـه رحم وجود ندارد و باید بـه بارداری خاتمه داد. در این مطلب درباره علائم و علت و راه های درمان بارداری خارج از رحم توضیح داده شده است با ما همراه باشید.
احتمال بارداری خارج از رحم :
در بـریتـانیا، بارداری خارج از رحم از هر ۹۰ زن، تنها بـرای ۱ نفر اتفاق می‌افتد. در ۹۸ درصد موارد، بارداری خارج از رحم در یکی از لوله‌های رحم رخ می‌دهد بـه همین دلیل بـه این نوع بارداری، بارداری لوله‌ای هم گفته می‌شود. بارداری خارج از رحم در محل‌های دیگر نظیر دهانه‌ی رحم، تخمدان، شکم و … نیز رخ می‌دهد. بعد از جراحی‌های تخمدان، سزارین‌های قبلی و … نیز امکان بـروز بارداری خارج از رحم وجود دارد.
بارداری خارج از رحم دردناک است و اگر درمان نشود، باعث ایجاد مشکل در لوله‌ی رحم و خونریزی داخلی می‌شود. این نوع بارداری اورژانسی است و اگر بـه‌موقع پیگیری و درمان نشود، امکان بقای جنین و انتقال آن بـه داخل رحم وجود نخواهد داشت. در این وضعیت بافت‌های بارداری و لوله‌ی رحمی درگیر، معمولا خارج می‌شوند.
بارداری خارج از رحم چیست
عوارض بارداری خارج رحم :
تخمک بارور پس از لقاح، از طریق لوله‌های رحم بـه سمت رحم حرکت می‌کند. اگر لوله‌های رحم آسیب دیده یا مسدود شده باشد و نتواند تخمک را بـه سمت رحم هدایت کند، احتمال دارد تخمک در لولۀ رحم لانه‌گزینی کند و در آنجا بـه رشد خود ادامه دهد. حاملگی خارج رحم بیشتـر در لوله‌های رحم شکل می‌گیرد اما در موارد نادر، احتمال دارد تخمک در تخمدان، دهانۀ رحم یا حتی محل زخم سزارین لانه‌گزینی و رشد کند.
در بـرخی موارد نیز احتمال دارد یک جنین بـه طور طبیعی بـه دیوارۀ رحم بچسبد ولی یک جنین دیگر در لولۀ رحم یا جای دیگری شروع بـه رشد کند. بـه این عارضه بارداری هتـروتوپ (Heterotopia) می‌گویند کـه پدیده‌ای بسیار نادر است. در صورت تشخیص ندادن و درمان نشدن حاملگی خارج رحم، احتمال دارد رشد جنین تـا زمان پارگی لولۀ رحم ادامه یابد و باعث درد شدید و خونریزی در ناحیۀ شکم شود. این امر می‌تواند باعث آسیب دائمی لولۀ رحم یا از بین رفتن کامل آن شود. اگر خونریزی داخلی بسیار شدید باشد و بـه سرعت درمان نشود، احتمال مرگ مادر نیز وجود دارد. بـه همین دلیل، تشخیص زودهنگام، درمان و مراقبت‌های بعدی در این عارضه اهمیت زیادی دارد.
فاکتورهای افزایش‌دهندهٔ بارداری خارج رحم :
حاملگی خارج رحم احتمال دارد بـرای هر زنی رخ دهد، حتی اگر آنها فاقد عوامل خطرساز شناخته‌شده بـرای این عارضه باشند. با این حال، بـرخی زنان بیشتـر در معرض ابتلا هستند. بـرخی از عواملی کـه احتمال حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد عبارت است از:
بارداری خارج از رحم جنین
جراحی‌های مشکل لوله‌های رحم: جراحی‌های مرتبط با مشکل لوله‌های رحم یکی از علت‌های احتمال وقوع حاملگی خارج رحم است.
سابقۀ قبلی حاملگی خارج رحم: پس از تجربۀ حاملگی خارج رحم، احتمال وقوع مجدد آن در بارداری بعدی ۱۰ درصد است. اگر سابقۀ دو یا چند حاملگی خارج رحم داشته باشید، احتمال وقوع مجدد آن حداقل یک بـه چهار است.
عفونت در دستگاه تناسلی فوقانی: این بیماری بـه نام التهاب لگن (PID) نامیده می‌شود و اغلب بـه دلیل درمان نشدن بیماری‌های آمیزشی مانند سوزاک یا کلامیدیا ایجاد می‌شود. با توجه بـه این کـه در بـرخی موارد این بیماری هیچ علامتی ندارد، ابتلا بـه هر یک از بیماری‌های آمیزشی می‌تواند خطر ابتلا بـه حاملگی خارج رحم را افزایش دهد، حتی اگر شما از وجود بیماری التهابی لگن آگاه نباشید.
مسائل مربوط بـه باروری: ناباروری در مواردی بـه دلیل آسیب‌دیدگی لوله‌های رحم است. اگر در زمان درمان این نوع ناباروری باردار شوید، احتمال وقوع حاملگی خارج رحم بیشتـر از حالت عادی خواهد بود.
ابتلا بـه آندومتـریوز: این بیماری احتمال دارد باعث ایجاد زخمی شود کـه بـر لوله‌های رحم تأثیر بگذارد و خطر بـروز حاملگی خارج رحم را افزایش دهد.
بارداری بعد از ۳۵ سالگی: افزایش سن، خطر حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند بـه دلیل تغییر در نحوۀ عملکرد لوله‌ها با افزایش سن زنان باشد.
مصرف دخانیات: مصرف سیگار می‌تواند خطر حاملگی خارج رحم را افزایش دهد. اعتقاد بـر این است کـه مصرف سیگار عملکرد طبیعی لوله‌های رحم را مختل می‌کند.
بیشتـر بخوانید : بـهتـرین زمان آمیزش بـرای بارداری
علائم بارداری خارج از رحم
نشانه های بارداری خارج رحم :
این علائم معمولاً در اوایل بارداری پدیدار می‌شود و احتمال دارد از زنی بـه زن دیگر متفاوت باشد. با این حال، بـرخی از زنان هیچ علامتی نشان نمی‌دهند و حاملگی خارج رحم تنها پس از پارگی لولۀ رحم مشخص می‌شود. شما احتمال دارد علائمی مشابـه یک بارداری عادی داشته باشید، عادت ماهانۀ شما بـه تعویق بیفتد یا علائمی مانند حساسیت و درد پستـان، خستگی و حالت تهوع داشته باشید.
همچنین احتمال دارد دچار علائمی مانند احساس سختی و درد در شکم یا خونریزی واژن شوید کـه احتمال دارد بـه صورت پراکنده و خفیف باشد. بـهتـر است هر علامتی کـه دارید را جدی بگیرید. بـرای جلوگیری از پارگی لوله‌های رحم کـه یکی از وضعیت‌های اورژانس زنان است و می‌تواند سلامت شما را بـه خطر بیندازد، تشخیص و درمان حتماً باید با شروع اولیۀ بـروز علائم صورت گیرد. اگر هر یک از علائم زیر را دارید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:
در ناحیۀ شکم یا لگن احساس در یا حساسیت داشتن :
این درد احتمال دارد ناگهانی، مداوم و شدید یا در بـرخی موارد کاملاً خفیف و متناوب باشد. این درد معمولاً در زمان فعالیت، خروج مدفوع یا سرفه شدیدتـر می‌شود. احتمال دارد این درد را تنها در یک طرف احساس کنید، اما درد می‌تواند در هر نقطه از شکم یا لگن شما نیز وجود داشته باشد. در بـرخی موارد این درد بـه شکل شدید یا خفیف است و می‌تواند همراه با تهوع و استفراغ باشد.
عکس بارداری خارج از رحم
خونریزی یا لکـه بینی واژن :
اگر نتیجۀ تست حاملگی شما مثبت بود ولی خونریزی واژن یا لکـه‌بینی دارید. این وضعیت احتمال دارد مشابـه شروع عادت ماهانۀ خفیف باشد. خون احتمال دارد بـه رنگ قرمز یا قهوه‌ای مانند رنگ خون خشک‌شده باشد و بـه صورت مداوم یا متناوب، شدید و خفیف ادامه یابد.
درد در ناحیه شانه‌ها :
دل‌درد و خونریزی احتمال دارد عوامل زیادی داشته باشد، اما درد شانه، بـه خصوص هنگامی کـه دراز می‌کشید، یکی از جدی‌تـرین نشانه‌های پارگی لوله‌های رحم در حاملگی خارج رحم است کـه نیاز بـه مراقبت سریع پزشکی دارد. علت درد، خونریزی داخلی است کـه موجب تحریک اعصابی می‌شود کـه بـه شانه‌ها می‌رود.
تپش قلب یا غش، نبض ضعیف :
در صورت پارگی لولۀ رحم احتمال دارد دچار علائمی مانند شوک، نبض ضعیف، تپش قلب، رنگ‌پریدگی پوست، سرگیجه یا غش شوید. در این صورت باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
هنگامی کـه شما در حال درمان ناباروری هستید، پزشک، بارداری شما را با دقت تحت نظر خواهد گرفت و امکان بـه وجود آمدن این عارضه در شما بسیار کم است، اما با این حال، با مشاهدۀ هر یک از علائم بالا در خود، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
از کجا بفهمیم بارداری خارج از رحم است
راه های تشخیص بارداری خارج رحم :
تشخیص حاملگی خارج رحم چندان آسان نیست. اگر علائم اولیۀ حاملگی خارج رحم را داشته باشید، پزشک با معاینه، آزمایش خون و سونوگرافی بـرای تشخیص حاملگی خارج رحم اقدام خواهد کرد. این موارد تشخیصی در زیر آمده است:
از طریق معاینات پزشکی :
پزشک احتمال دارد در طول معاینه با بـررسی بـرخی از علائم حیاتی، احتمال حاملگی خارج رحم را بـررسی کند. این علائم شامل معاینات واژینال و شکم است. اگر هنگام معاینۀ واژن و دهانۀ رحم، دردی در ناحیۀ لگن وجود داشته باشد، احتمال حاملگی خارج رحم بالا خواهد بود. پزشک هر گونه خونریزی یا تـرشح واژینال را نیز بـررسی خواهد کرد. همچنین پزشک در این معاینه بـه دنبال تغییراتی در اندازۀ رحم یا تخمدان و وجود هر گونه تودۀ شکمی خواهد بود. در صورت وجود درد هنگام معاینۀ شکمی نیز احتمال حاملگی خارج رحم بالا خواهد بود. درصورتی‌کـه پزشک احتمال حاملگی خارج رحم را در این معاینات بالا بداند، با انجام سونوگرافی و آزمایش خون از این موضوع مطمئن خواهد شد.
از طریق آزمایش خون و ادرار :
پزشک بـه منظور بـررسی سطح هورمون hCG احتمال دارد آزمایش خون یا ادرار تجویز کند. اگر سطح این هورمون بـه اندازۀ کافی بالا باشد کـه دلیلی بـرای بارداری است ولی در عین حال کمتـر از میزان معمول در این مرحله از بارداری باشد، احتمال ابتلا بـه حاملگی خارج رحمی وجود دارد. با این حال، اگر سایر علائم مربوط بـه حاملگی خارج رحم را نداشته باشید و پزشک نتواند بـه طور قطع این موضوع را تشخیص دهد، آزمایش خون ظرف ۴۸ ساعت آینده نیز تجویز خواهد شد. اگر سطح hCG بـه اندازۀ مورد انتظار افزایش نیافته باشد، می‌تواند نشانۀ حاملگی خارج رحم یا سقط شدن جنین باشد.
درمان حاملگی خارج از رحم
از طریق سونوگرافی :
اگر فرد در هفتۀ ششم بارداری باشد و آزمایش خون نشان‌دهندۀ بارداری است و همین‌طور در سونوگرافی عادی، جنین یا ساک حاملگی در رحم مشاهده نشود، می‌تواند بـه معنی حاملگی خارج رحم باشد. در این صورت پزشک با استفاده از سونوگرافی واژینال بـه دقت رحم و لوله‌های رحم را بـررسی می‌کند. پزشک احتمال دارد بـه دلیل کوچک بودن تخمک لقاح‌یافته یا سایر مشکلات نتواند محل حاملگی خارج رحم را تشخیص دهد. اما وجود علائمی مانند خونریزی یا وجود توده در لولۀ رحم و تخمدان، احتمال وجود حاملگی خارج رحم را بالا می‌بـرد.
اگر هیچ‌کدام از علائم حاملگی خارج رحم را ندارید و پزشک نیز در سونوگرافی نتواند بـه طور قطع این موضوع را تأیید یا رد کند، احتمال دارد بارداری شما هنوز در مراحل اولیه باشد یا جنین شما سقط شده باشد. بـه همین دلیل تـا زمانی کـه درد نداشته باشید، پزشک با انجام آزمایش هورمونی و سونوگرافی شما را تحت نظر خواهد داشت و این نظارت تـا زمانی ادامه خواهد یافت کـه پزشک از تشخیص خود مطمئن شود یا علائم شما بیشتـر شود. اگر پزشک نتواند در مورد سقط جنین یا حاملگی خارج رحم نظر قطعی بدهد، احتمال دارد با استفاده از عمل لاپاراسکوپی، لوله‌های رحم را با دقت بیشتـری بـررسی کند. در این عمل، دوربین کوچکی از طریق یک بـرش ریز وارد شکم شما می‌شود.
درمان بارداری خارج رحم :
درمان این عارضه با دقت در تشخیص آن، بزرگی جنین و امکانات موجود پزشکی در ارتباط است. روش‌های درمانی حاملگی خارج رحم در زیر آمده است:
درمان از طریق دارو :
اگر پزشک تـردیدی در مورد حاملگی خارج رحم نداشته باشد و جنین نیز نسبتـاً کوچک باشد، احتمال دارد پزشک از درمان دارویی استفاده کند. در این روش دارویی بـه نام متوتـرکسات (Methotrexate) بـرای فرد تجویز می‌شود. این دارو کـه از طریق عضله تزریق می‌شود، بـه وسیلۀ جریان خون بـه جنین می‌رسد و باعث توقف رشد سلول‌های جفت و در نتیجه پایان یافتن بارداری می‌شود و با گذشت زمان، سلول‌های جنین جذب بدن شما می‌شود. با آغاز اثربخشی دارو، احتمال دارد کمی درد شکم یا گرفتگی ماهیچه‌ها و احتمالاً تهوع، اسهال و استفراغ داشته باشید.
در این مدت باید از مصرف الکل، مسکن‌های غیراستـروئیدی ضدالتهابی مانند ایبوپروفن، آسپرین و ناپروکسن و هر مولتی‌ویتـامین یا مکمل دیگر حاوی فولیک اسید و همچنین رابطۀ جنسی، فعالیت‌های شدید و نور خورشید پرهیز شود. پس از آن، بـرای بـررسی سطح هورمون hCG و اطمینان از حذف حاملگی خارج رحم باید چند آزمایش خون انجام شود. این آزمایش‌ها تـا زمانی کـه سطح هورمون بـه صفر بـرسد، معمولاً چند هفته ادامه خواهد یافت. اگر در مدت درمان دارویی، هر گونه نشانه‌ای مانند درد شدید شکم، درد شانه، خونریزی شدید یا نشانه‌های شوک مانند نبض ضعیف، تپش قلب، رنگ‌پریدگی پوست، سرگیجه یا غش داشتید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
درمان بارداری خارج از رحم با لاپاراسکوپی
درمان با جراحی لاپاراسکوپی :
اگر فرد در مرحله‌ای از بارداری باشد کـه دیگر درمان دارویی مؤثر نیست یا درد و خونریزی داخلی شدید وجود داشته باشد یا فرد مبتلا بـه بیماری‌ای است کـه امکان استفاده از درمان دارویی امکان‌پذیر نباشد، نیاز بـه عمل جراحی است. اگر وضعیت فرد پایدار باشد و جنین نیز بـه اندازۀ کافی کوچک باشد، می‌توان آن را از طریق جراحی لاپاراسکوپی خارج کرد. متخصص زنان و زایمان می‌تواند لوله‌های رحم را با استفاده از دوربین کوچکی کـه از طریق بـرش باریک ناف وارد شکم شده است، بـررسی و در صورت نیاز، جنین یا بافت باقی‌مانده را خارج کند. در این روش، امکان حفظ لوله‌های رحم وجود دارد.
با این حال اگر آسیب لوله‌ها جدی باشد یا فرد خونریزی شدیدی داشته باشد، احتمال دارد نیاز بـه خارج کردن لولۀ رحم نیز باشد. جراحی لاپاراسکوپی نیاز بـه بیهوشی عمومی، تجهیزات ویژه و جراح باتجربـه دارد و بـهبودی کامل آن در حدود یک هفته بـه طول می‌انجامد. در این روش نیز مانند درمان دارویی، نیاز بـه چند آزمایش خون پس از عمل جراحی بـرای بـررسی سطح هورمون hCG و اطمینان از حذف کامل حاملگی خارج رحم است. این آزمایش‌ها تـا زمانی کـه سطح هورمون بـه صفر بـرسد، حدود چند هفته ادامه خواهد یافت.
درمان با جراحی شکمی :
در بـرخی موارد، در صورت وجود زخم گستـرده یا خونریزی شدید در شکم و همین‌طور اگر جنین بیش از حد بزرگ باشد، نمی‌توان از تکنولوژی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در این حالت، نیاز بـه عمل جراحی شکمی دارید. بـرای این عمل، داروی بیهوشی بـه شما تزریق می‌شود و متخصص زنان و زایمان پس از باز کردن شکم، جنین را از آن خارج می‌کند. در این روش نیز مانند جراحی لاپاراسکوپی، امکان حفظ یا خارج کردن لولۀ رحم بسته بـه وضعیت بیماری است. پس از عمل، نیاز بـه شش هفته استـراحت دارید. در زمان التیام زخم احتمال دارد احساس نفخ و درد شکم یا ناراحتی داشته باشید.
اگر Rh خون مادر منفی باشد، پس از درمان حاملگی خارج رحم، پادتن Rh بـه شما تزریق خواهد شد، مگر این کـه Rh خون پدر کودک نیز منفی باشد.
تجربه بارداری خارج از رحم
امکان بارداری مجدد بعد از بارداری خارج رحم :
هرچه حاملگی خارج رحم زودتـر تشخیص داده و درمان شود، آسیب کمتـری بـه لوله‌های رحم تخمدان وارد می‌شود و احتمال تولد کودکی سالم در بارداری آینده بیشتـر خواهد بود. حتی اگر یکی از لوله‌های شما بـرداشته شود، باز هم می‌توانید بدون کمک از روش‌های باروری حامله شوید، البته بـه شرطی کـه لولۀ دیگر شما وضعیت طبیعی داشته باشد. با این حال، اگر اولین حاملگی خارج رحم شما بـه علت آسیب بـه لولۀ رحم در اثر عفونت یا بسته شدن لولۀ رحم باشد، احتمال این کـه لولۀ دیگر هم آسیب دیده باشد بسیار زیاد است.
این مسئله می‌تواند احتمال باروری را کاهش و خطر حاملگی خارج رحم را در آینده افزایش دهد. اگر قادر بـه لقاح طبیعی بـه دلیل آسیب‌دیدگی لوله‌های رحم نیستید، می‌توانید از روش‌های درمان ناباروری مانند لقاح خارج از رحم یا IVF استفاده کنید.
چه میزان بعد از حاملگی خارج از رحم می‌توان مجددا بـرای بارداری تلاش کرد؟
تأثیرات روحی و جسمی بارداری خارج از رحم زیاد است. بنابـراین بعد از درمان مدت زمانی بـرای بـهبودی کامل نیاز است. پس باید بـه خودتـان زمان کافی بدهید تـا دوباره بـرای بارداری آماده شوید. اگر جراحی لاپاروسکوپی داشته‌اید، باید حداقل دو دوره‌‌ی کامل عادت ماهانه را قبل از تخمک‌گذاری طی کنید. اما اگر جراحی باز داشته‌اید، باید حدود ۶ ماه بـه خود زمان بدهید تـا زخم‌ها بـه‌طور کامل درمان بشوند. اگر هم در روند درمان خود از متوتـرسکات استفاده کرده‌اید باید حداقل ۳ ماه بـه بدن خود زمان بدهید تـا دارو کاملا از بدن‌تـان خارج بشود.
کلام آخر :
امیدواریم مطالب بالا بـرای شما مفید بوده باشد. در صورت مشاهده هر یک از علائمی کـه در بالا بیان شده سعی کنید هرچه زودتـر بـه پزشک زنان مراجعه کنید. بلافاصله بعد از اتمام بارداری خارج از رحم سعی نکنید مجدد باردار شوید بـه خودتـان زمان بدهید تـا بـهبودی کاملتـان را بدست بیاورید.
مطالب بیشتـر :
